Văn hóa con người Tràng An- "mã định danh" để hội nhập thế giới (Kỳ 1)

Ninh Bình là vùng đất cổ, có sự cư trú liên tục của con người thời tiền sử từ cách ngày nay 3 vạn năm. Đặc biệt, với thế núi, hình sông hiểm yếu, có giá trị cao về mặt quân sự, vào thế kỷ thứ X, Hoa Lư, Ninh Bình đã được chọn là kinh đô của Nhà nước phong kiến Trung ương tập quyền đầy đủ đầu tiên ở Việt Nam, khi Đinh Bộ Lĩnh đánh dẹp và thu phục 12 sứ quân, thống nhất giang sơn, lên ngôi Hoàng Đế năm 968. Ðây là sự kiện có ý nghĩa bản lề khép lại một ngàn năm Bắc thuộc, mở ra thời kỳ phát triển kinh tế - xã hội, văn hóa vượt bậc cho đất nước. 

Theo GS.TS.NGND Nguyễn Quang Ngọc: Với việc đặt Quốc hiệu, niên hiệu, xây dựng bộ máy hành chính thống nhất, thông suốt, xác định lãnh thổ, tổ chức quân đội riêng, phát hành tiền tệ,... khẳng định sự tồn tại của một dân tộc độc lập, sánh ngang với các quốc gia khác. Sau này, trong suốt chiều dài lịch sử dân tộc, Ninh Bình luôn giữ một vị trí, vai trò quan trọng trong sự nghiệp bảo vệ, xây dựng và phát triển của đất nước. Hoa Lư không chỉ là tòa thành quân sự thủ hiểm mà còn là vùng đất giao thủy, giao thương, giao rừng, giao biển. Đô thị Hoa Lư vì thế đã dần trở thành đô thị trung đại sớm nhất và tiêu biểu nhất của quốc gia Đại Việt khi đó. Giá trị bản sắc của đô thị ấy vẫn tiếp tục được phát huy cho đến ngày nay.

Là vùng đất có văn hóa lịch sử lâu đời cùng vị trí địa lý tự nhiên đặc thù, đóng vai trò địa-văn hóa, địa-chính trị quan trọng, bởi vậy con người Ninh Bình cũng mang những nét đặc sắc riêng có trong đó tiêu biểu là tính cách chất phác nhưng can trường của miền núi; khôn ngoan, tinh tế, ôn hòa của dân châu thổ, tính mạnh mẽ phóng khoáng của dân miền biển. Đặc biệt, người dân Ninh Bình luôn cần cù trong lao động, dũng cảm trong đấu tranh chống thiên tai, giặc dã, sống hài hòa với thiên nhiên, yêu quê hương đất nước, chất phác, giản dị, chân thành và có khí tiết.

Bình minh chưa ló dạng chị Đỗ Thị Tuyền, xã Trường Yên, huyện Hoa Lư đã tất bật để chuẩn bị "hành trang" sẵn sàng đón khách. Những tia nắng mùa hè có phần hơi gắt gỏng phản chiếu xuống mặt hồ Tràng An dự báo một ngày vất vả vì nhiệt độ liên tục tăng cao, thế nhưng trên khuôn mặt người phụ nữ hơn 40 tuổi vẫn đượm thắm nét chân quê, hồn hậu và đặc biệt nụ cười hạnh phúc luôn rạng rỡ trên môi. Chị Đỗ Thị Tuyền cho biết: "Nghề lái đò tuy vất vả mà cũng thật vui. Đây không chỉ là công việc mưu sinh, giúp tôi có thu nhập mà đó còn là niềm vui, động lực để tôi cố gắng mỗi ngày. Với tôi mỗi chuyến đò là một cuộc hạnh ngộ. Đón khách chính là đón người thân trở về... 

Trong câu chuyện của mình, chị Tuyền cho biết, chị chở đò gần 10 năm, 4 thành viên trong gia đình nhà chị đều tham gia làm du lịch, 2 cô con gái đã tốt nghiệp đại học và đang đi làm quản lý cho một công ty du lịch ở gần nhà với mức lương từ 15-20 triệu đồng/tháng. "Có được ngày hôm nay cũng đều nhờ có du lịch đấy! Cả làng tôi đều đi chở đò hoặc các công việc khác tại khu du lịch Tràng An đem lại thu nhập từ 5-7 triệu đồng/ tháng mà không vất vả như cuộc sống làm nông xưa kia". Không chỉ chị Tuyền mà hàng chục nghìn lao động tại các xã Trường Yên, Ninh Hải, Ninh Thắng, Ninh Xuân, Gia Sinh… đã có cuộc sống ổn định, thu nhập khá hơn, đời sống tinh thần vui vẻ, hạnh phúc nhờ du lịch phát triển. 

Hoạt động du lịch diễn ra sôi động trong vùng di sản đã giúp người dân nơi đây "đổi đời". Chị Nguyễn Thị Ly, người dân xã Ninh Hải (Hoa Lư) đã "ly nông" 20 năm nay và chuyển sang làm dịch vụ du lịch. Từ ngày làm du lịch chị Ly đã thay đổi từ một cô thôn nữ "chân lấm, tay bùn" thành bà chủ homestay Ly Ly, thạo 2 thứ tiếng Anh và Pháp. Chị Ly tự hào chia sẻ với chúng tôi: Từ những người phụ nữ quê mùa vốn chỉ quen với ruộng đồng, giờ đây chúng tôi đã có cuộc sống khấm khá, hạnh phúc hơn. Từ những người nông dân vốn trầm tính, ít nói, giờ đây nhiều người trong vùng di sản Tràng An đã trở thành hướng dẫn viên du lịch chuyên nghiệp, biết giao tiếp cơ bản với khách nước ngoài" 

Ông Đinh Anh Tới, Phó Chủ tịch UBND xã Ninh Hải, huyện Hoa Lư cho biết: Từ khi có di sản, địa phương xác định đây vừa là niềm tự hào, vinh dự vừa là tiềm năng, động lực để phát triển kinh tế. Hiện nay, gần 90% lao động của xã làm các ngành nghề, dịch vụ liên quan đến du lịch. 

Kể từ năm 2014 khi UNESCO vinh danh Quần thể danh thắng Tràng An là Di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới, đã mở ra nhịp sống mới, cơ hội mới cho người dân địa phương và ngành du lịch của tỉnh. Kể từ khi thành di sản, Tràng An đã làm thay da đổi thịt ở nhiều vùng quê. Theo ước tính của các cơ quan chức năng Quần thể danh thắng Tràng An đã tạo công ăn việc làm cho khoảng 10 nghìn lao động trực tiếp, 20 nghìn lao động gián tiếp. Tiếp nối những mạch nguồn văn hóa quý báu mà cha ông đã dày công vun đắp, các thế hệ người dân Ninh Bình hôm nay lại chào đón du khách bằng sự chân chất, hiền hậu, mộc mạc trong không gian của nhịp sống mới…

Đồng chí Bùi Thiện Thi, Bí thư Huyện ủy Hoa Lư đánh giá: du lịch đã tạo đà cho Hoa Lư chuyển đổi cơ cấu kinh tế từ nông nghiệp thuần túy sang dịch vụ thương mại, nhiều ngành nghề mới, sinh kế mới được tạo ra; các sản phẩm nông nghiệp, làng nghề, kiến trúc nông thôn, cảnh quan thiên nhiên...được nâng tầm trở thành hàng hóa đặc biệt mang đậm bản sắc văn hóa truyền thống. Phát triển du lịch cũng góp phần đưa Hoa Lư trở thành huyện nông thôn mới đầu tiên của tỉnh Ninh Bình và trở thành trung tâm của Đô thị di sản trong tương lai. 

Anh Richard, du khách Astralia đến du lịch Ninh Bình vào một dịp đặc biệt khi cánh đồng Tam Cốc đã chín vàng và người dân nơi đây đang hối hả thu hoạch lúa mùa. Khi chứng kiến cảnh bà con tất bật "chạy lúa" để tránh cơn giông đang kéo đến phía xa, anh đã không ngần ngại "giúp sức" cùng người dân. Dẫu động tác kéo lúa, quét lúa của vị khách ngoại quốc còn khá vụng về, nhưng với người dân địa phương - đó có lẽ là hình ảnh đẹp nhất trong buổi chiều hôm ấy.

Anh chia sẻ: Cảnh sắc thiên nhiên, con người bình dị và dễ mến nơi đây đã tạo ra một sức cuốn hút kỳ lạ đối với tôi. 3 năm trở lại đây năm nào tôi cũng đến Tam Cốc và đợt này tôi đã ở được 3 tháng rồi. Được cùng nông dân thực hành các hoạt động nông nghiệp lúa nước thật là thú vị, nó cho tôi cảm giác thân thuộc và hạnh phúc. Có lẽ tôi đã thuộc về nơi này.

Ninh Bình mang trong mình vẻ đẹp của sự bình yên, hiền hòa với những nét đặc trưng của một làng quê Bắc Bộ. Để rồi mảnh đất và con người nơi đây cứ tự nhiên "để thương, để nhớ" lúc nào không hay và với nhiều du khách, Ninh Bình như là quê hương thứ hai của họ. Câu chuyện của nữ luật sư Sabine Hartwig, Quốc tịch Đức là một trường hợp như vậy. Vốn có hơn 30 năm gắn bó với nghề luật nhưng vì yêu mến những đường kim mũi chỉ, yêu mến những người dân cần cù, chịu khó ở làng nghề thêu Văn Lâm, bà Sabine Hartwig đã quyết định rời nước Đức để đến sinh sống ở vùng đất cách xa hàng vạn km.

Bà Sabine Hartwig cho biết: Cách đây 15 năm trong một lần đến tham quan Tam Cốc, tôi có dịp được chiêm ngưỡng những bức tranh thêu do người Văn Lâm sáng tạo. Đó là những tác phẩm đẹp, chứa đựng nhiều tâm huyết và trí tuệ. Song tôi nghĩ, nếu những sản phẩm này chỉ dừng lại ở việc tiêu thụ trong nước thì thật tiếc biết bao!

 Vậy là bà Sabine Hartwig đã quyết định đến Văn Lâm để sinh sống trong thời gian dài. Tại đây, bà đã mang những kiến thức, tinh hoa của nghề thêu ren nước Đức - nơi mà nghề này vốn đã phát triển và hưng thịnh từ lâu đời để truyền dạy và hướng dẫn người dân Văn Lâm. Ngoài ra bà Sabine Hartwig cũng tích cực hỗ trợ về pháp lý, ngôn ngữ cho các doanh nghiệp địa phương tiếp cận thị trường nước ngoài trong đó có nước Đức.

Ngày nay, đến Ninh Bình du khách không ngừng tìm kiếm và trải nghiệm văn hóa bản địa trong đó chính giá trị văn hóa làm nên điều khác biệt trong hành trình trải nghiệm của du khách. Tự tay làm ra những sản phẩm địa phương cũng là một cách để du khách có được một chuyến du lịch trải nghiệm thú vị qua đó giúp du khách hiểu thêm được về lịch sử văn hóa của mỗi vùng quê ở Ninh Bình. Trên nhiều khía cạnh khác nhau trải nghiệm văn hóa bản địa gắn với lịch sử đó là trải nghiệm hai trong một rất thú vị.

Chẳng thế mà từ khi Quần thể danh thắng Tràng An được công nhận là di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới, Ninh Bình trở thành cái tên quen thuộc với du khách quốc tế, liên tục được truyền thông quốc tế ca ngợi bởi vẻ đẹp thiên nhiên nên thơ, văn hóa ấn tượng và bình chọn là điểm đến thân thiện, hấp dẫn. Năm 2023, Ninh Bình đứng thứ 7 trong tốp 10 điểm đến thân thiện nhất thế giới của giải thưởng thường niên lần thứ 11 Traveller Review Awards. Năm 2024, Ninh Bình tiếp tục được bình chọn vào top 3 điểm đến dẫn đầu trong bảng xếp hạng 10 điểm đến thân thiện nhất Việt Nam. Việc vinh dự đạt giải thưởng này cho thấy khách du lịch rất quan tâm, yêu thích các địa điểm du lịch Ninh Bình, hài lòng về chất lượng dịch vụ du lịch. Sự tin yêu của du khách giúp cho ngành du lịch Ninh Bình không ngừng cố gắng nỗ lực để ngày càng chuyên nghiệp hơn, hiện đại hơn, đưa địa phương trở thành điểm sáng trên bản đồ du lịch Việt Nam (nằm trong nhóm 15 điểm đến hàng đầu, 10 tỉnh có lượng khách đến cao nhất cả nước).

Ông Nguyễn Cao Tấn, Phó Giám đốc Sở Du lịch chia sẻ: Ninh Bình đang ngày càng khẳng định vị thế của mình trong bản đồ du lịch Việt Nam và quốc tế thông qua các sản phẩm mang đậm văn hóa. việc đưa các giá trị văn hóa truyền thống vào khai thác, phát triển du lịch là "mũi tên trúng nhiều đích", góp phần thiết thực cải thiện, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần người dân trên địa bàn và ngược lại, du lịch phát triển giúp các giá trị văn hóa ấy lan tỏa, thấm sâu và phát huy giá trị bền vững trong đời sống ngày nay. 

Ông Hoàng Bình Minh, đại diện Công ty CP dịch vụ Du lịch Ninh Bình cho biết: Sở dĩ nhiều du khách quốc tế nô nức đến Ninh Bình vì quá mê mẩn những cảnh đẹp của vùng đất này được quay trong các bộ phim nổi tiếng của Hollywood như Pan và Neverland, Người Mỹ trầm lặng, Kong: Skull Island,... Ngoài ra Ninh Bình đang trở thành điểm đến của các đoàn làm phim, hãng truyền hình thông tấn, nhiếp ảnh gia, họa sỹ,… trong nước và quốc tế. Điều này đã góp phần làm gia tăng sức hấp dẫn của du lịch Ninh Bình với du khách trong và ngài nước.  

Đặc biệt hai năm liền Ninh Bình tổ chức "Festival Ninh Bình-Tràng An" cũng cho thấy quyết tâm của tỉnh về phát huy vai trò to lớn của văn hóa trong phát triển kinh tế-xã hội của địa phương và đóng góp cho sự phát triển chung của đất nước. Sự kiện còn có ý nghĩa kết nối di sản, các trung tâm du lịch mang tính liên vùng, thúc đẩy hoạt động giao lưu văn hóa, phát huy giá trị di sản trong phát triển kinh tế- xã hội của địa phương, khu vực. 

Người Ninh Bình xưa đoàn kết, dũng cảm, can trường trong chiến đấu và bảo vệ quê hương đất nước. Người Ninh Bình hôm nay thân thiện, mến khách, văn minh và hiện đại. Để giữ gìn, phát huy giá trị văn hóa, cốt cách của con người cố đô Hoa Lư, người dân nơi đây đã khéo leo đưa bản sắc văn hóa ấy thấm vào đời sống thông qua các hoạt động du lịch, cách thức ứng xử với du khách … Tất cả tạo nên cho du khách những ấn tượng tốt đẹp, một cảm giác dễ chịu, một tình cảm luyến lưu nhung nhớ khi rời xa mảnh đất này và mong có dịp tái ngộ.